TIÊU CỰ MÁY ẢNH LÀ GÌ? NGUYÊN TÁC CHO NGƯỜI MỚI!

Tiêu cự máy ảnh là gì? Tại sao cùng một khung cảnh nhưng khi dùng ống kính khác nhau, ảnh lại trông hoàn toàn khác? Ống kính 50mm, 85mm hay 200mm thì khác nhau như thế nào? Tiêu cự có ảnh hưởng gì đến việc chụp chân dung, phong cảnh hay thể thao? Và làm sao để chọn đúng tiêu cự cho nhu cầu chụp ảnh của bạn?

Nếu bạn từng đặt ra những câu hỏi này khi chọn mua hoặc sử dụng ống kính, thì bài viết này chính là dành cho bạn. Hãy cùng tìm hiểu rõ ràng và dễ hiểu nhất về tiêu cự trong nhiếp ảnh, cách nó hoạt động, và vì sao hiểu đúng về tiêu cự lại giúp bạn nâng tầm bức ảnh của mình.

1. Tiêu cự là gì?

Không cần đi sâu vào các khái niệm vật lý phức tạp, tiêu cự của một ống kính (focal length) là một đặc tính quang học của ống kính đó. Định nghĩa chính xác là: Tiêu cự đo khoảng cách, tính bằng milimét, giữa điểm mà ánh sáng hội tụ bên trong ống kính (điểm nút – nodal point) của ống kính và cảm biến của máy ảnh.

Dưới đây là một sơ đồ đơn giản minh họa tiêu cự của một ống kính, dựa trên định nghĩa này:

Như bạn có thể thấy từ sơ đồ trên, tiêu cự máy ảnh (ống kính) được xác định khi ống kính được lấy nét vào một vật thể ở rất xa – nói cách khác, là được lấy nét ở vô cực.

Các ống kính được đặt tên theo tiêu cự của chúng. Bạn có thể tìm thấy thông tin này trên thân ống kính, và hầu như mọi ống kính máy ảnh từng được sản xuất đều hiển thị rõ ràng tiêu cự. Ví dụ, một ống kính 50mm có tiêu cự là 50 milimét.

Tiêu cự là một đặc tính của chính ống kính, không phải của máy ảnh. Ví dụ, một ống kính 50mm thì vẫn là 50mm, bất kể nó được gắn trên máy ảnh full-frame, cảm biến crop hay máy ảnh medium format. Tuy nhiên, kích thước cảm biến có ảnh hưởng đến cách hình ảnh của bạn trông như thế nào ở một tiêu cự nhất định – điều này sẽ được nói rõ hơn ở phần sau.

2. Vậy tại sao tiêu cự lại quan trọng?

Tiêu cự máy ảnh quyết định góc nhìn và kích thước chủ thể trong khung hình. Ống kính tiêu cự ngắn như 20mm cho góc nhìn rộng, bao quát nhiều cảnh vật – lý tưởng để chụp phong cảnh. Ngược lại, ống kính tiêu cự dài như 500mm giúp thu hẹp góc nhìn, “zoom” vào chủ thể ở xa và khiến chúng trông lớn hơn, rất phù hợp với nhiếp ảnh thể thao hoặc động vật hoang dã. Khi thay đổi mức tiêu cự, thì hành động này gọi là “Zoom quang học” nghĩa là giúp thu nhỏ góc nhìn nhưng chi tiết hình ảnh không hề giảm đi! Trong nhiếp ảnh, điều này thực sự quan trọng vì nó giúp bạn quyết định xem sẽ cho những vật thể nào vào bức hình của bạn.

Nếu muốn truyền tải cảm giác rộng lớn, gần gũi với môi trường xung quanh, hãy chọn ống kính góc rộng. Ngược lại, nếu mục tiêu là làm nổi bật một đối tượng cụ thể và xóa mờ hậu cảnh, tiêu cự dài sẽ là lựa chọn tốt hơn. Mỗi tiêu cự mang đến một “góc nhìn” khác nhau cho câu chuyện bạn kể qua ảnh. Để lựa chọn được mức tiêu cự phù hợp, hãy dành điều đó cho phần cuối của bài viết.

3. Vai trò của cảm biến máy ảnh với tiêu cự?

Nếu bạn chụp một bức ảnh với ống kính có tiêu cự cố định, nhưng sau đó cắt (crop) ảnh lại, điều đó có làm thay đổi tiêu cự không?
Câu trả lời là không.

Tiêu cự là thông số cố định của ống kính – nó là khoảng cách từ điểm hội tụ ánh sáng bên trong ống kính đến cảm biến của máy ảnh. Việc bạn crop ảnh sau khi chụp không hề thay đổi con số đó. Tuy nhiên, khi bạn crop ảnh, bạn đang làm thay đổi góc nhìn – tức là phạm vi cảnh vật xuất hiện trong khung hình. Đây là yếu tố cực kỳ quan trọng, vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến cách bức ảnh được cảm nhận.

Điều tương tự cũng xảy ra khi bạn thay đổi kích thước cảm biến trên máy ảnh. Có rất nhiều loại cảm biến khác nhau: từ full-frame (kích thước như phim 35mm – 36x24mm), cho đến APS-C, Micro Four Thirds hay cảm biến trên điện thoại. Đây là những gì sẽ xảy ra nếu bạn lắp cùng 1 chiếc lens với 1 mức tiêu cự cố định lên các cảm biến khác nhau:

Cảm biến nhỏ giống như việc bạn chụp bằng cảm biến lớn rồi crop lại ở giữa. Vì vậy, các máy ảnh dùng cảm biến nhỏ hơn được gọi là “máy ảnh crop”.

Và đây là lúc thuật ngữ “Hệ số crop” ra đời. Hệ số crop giúp bạn quy đổi tiêu cự một cách dễ dàng giữa các loại máy ảnh. Giả sử máy ảnh với cảm biến crop có hệ số crop là 1.5 thì có nghĩa là với cùng mức tiêu cự 50mm, nó sẽ cho ra hình ảnh với góc nhìn tương đương 75mm trên body camera với cảm biến full-frame. Nhìn vào hình ảnh sau bạn sẽ hiểu ngay:

Sau đây là các chỉ số hệ số crop thông dụng:

• Các máy ảnh APS-C của Nikon có hệ số crop khoảng 1.5×.
• Còn APS-C của Canon hơi nhỏ hơn một chút, nên hệ số crop là 1.6×.
• Hệ máy Micro Four-Thirds còn nhỏ hơn nữa, với hệ số crop 2.0×.
• Máy ảnh điện thoại hay compact (point-and-shoot) thường có hệ số crop cực cao, ví dụ 4× hoặc 5×.
• Ngoài ra, cũng có những máy ảnh đắt tiền đi theo hướng ngược lại – cảm biến của chúng còn lớn hơn full-frame. Ví dụ, Fuji GFX 100S dùng cảm biến medium-format với hệ số crop là 0.79×!

4. Bạn nên sử dụng mức tiêu cự nào?

Để dễ dàng hơn khi nói về tiêu cự, các nhiếp ảnh gia thường chia ống kính thành 5 nhóm chính dựa trên đặc điểm tiêu cự như sau:

• Ống kính siêu rộng (Ultra-wide) có tiêu cự dưới 24mm. Những ống kính này có góc nhìn cực kỳ rộng, rất lý tưởng để chụp phong cảnh, kiến trúc, hoặc bất động sản vì chúng giúp ghi lại toàn bộ không gian nội thất. Tuy nhiên, do góc nhìn rộng nên ảnh thường bị méo hoặc phóng đại phối cảnh, tạo ra hiệu ứng thú vị nếu bạn đứng gần chủ thể.

• Ống kính góc rộng (Wide-angle) có tiêu cự trong khoảng 24mm đến 35mm. Vẫn mang lại góc nhìn rộng, chúng được nhiều nhiếp ảnh gia phong cảnh và kiến trúc ưa chuộng. So với ống siêu rộng, chúng ít bị méo hình hơn, nên ảnh trông tự nhiên và ít có hiệu ứng kỳ lạ.

• Ống kính tiêu chuẩn / thông thường (Standard / Normal) có tiêu cự từ 35mm đến 70mm. Đây là khoảng tiêu cự cho ra hình ảnh gần giống với tầm nhìn thực tế của mắt người, ít bị méo phối cảnh, nên rất được ưa chuộng trong nhiều thể loại nhiếp ảnh. Nhiếp ảnh gia đường phố, sự kiện, hay phong cảnh đều dùng loại ống kính này khi không cần chụp góc siêu rộng.

• Ống kính tele (Telephoto) có tiêu cự trong khoảng 70mm đến 300mm. Loại này thường được nhiếp ảnh gia động vật hoang dã dùng để chụp từ xa mà không làm ảnh hưởng đến chủ thể. Ngoài ra, nó còn phổ biến trong chân dung, và cả phong cảnh khi muốn chụp chi tiết hoặc tách biệt chủ thể ra khỏi nền. Đặc điểm của ống kính này là khả năng tạo độ mờ hậu cảnh mạnh (xóa phông), nhưng cũng đòi hỏi phải lấy nét chính xác hơn.

• Ống kính siêu tele (Super-telephoto) có tiêu cự trên 300mm. Chúng thường được dùng trong chụp thể thao, động vật hoang dã, hoặc các chủ thể nhỏ và ở xa. Những ống kính này có thể rất to và nặng, thường phải dùng chân máy để giữ vững. Giá thành cũng rất cao, có khi lên tới hơn 10.000 USD, tuy nhiên bạn có thể tìm thấy các lựa chọn rẻ hơn nếu mua hàng đã qua sử dụng hoặc tân trang.

Lưu ý: Tất cả các tiêu cự nêu trên đều tính theo máy full-frame. Nếu bạn dùng máy cảm biến crop, hãy chia tiêu cự trên cho hệ số crop của bạn (ví dụ 1.5, 2.0…) để tìm được tiêu cự tương đương.

5.Ống Kính Zoom và Ống Kính Prime (Cố Định)

Ống kính prime là loại có tiêu cự cố định, không thể thay đổi. Ví dụ, một ống kính 50mm f/1.8 (một trong những ống kính phổ biến và được ưa chuộng nhất của nhiều hãng) là ống kính prime.

Ngược lại, ống kính zoom có tiêu cự thay đổi linh hoạt. Một số dải zoom phổ biến bao gồm: 18-55mm, 24-105mm, và 70-200mm. Tất nhiên, còn rất nhiều dải tiêu cự khác nữa.

Ống kính zoom rất tiện lợi vì bạn có thể chụp ở nhiều tiêu cự khác nhau mà không cần thay lens. Tuy nhiên, so với ống kính prime, ống kính zoom thường có một số điểm yếu như: nặng hơn, độ nét kém hơn một chút, và hiệu suất trong điều kiện thiếu sáng không tốt bằng. Dù có một số ngoại lệ, nhưng thường thì những ống kính zoom chất lượng cao có giá rất đắt.

Phần lớn nhiếp ảnh gia thường kết hợp cả ống kính prime và zoom trong bộ thiết bị của mình để tận dụng ưu điểm của cả hai loại.

Kết luận

Là một nhiếp ảnh gia, việc hiểu khái niệm tiêu cự máy ảnh là rất quan trọng, nhưng bạn không cần quá bận tâm đến các thuật ngữ kỹ thuật hay công thức toán học phức tạp.

Điều bạn thật sự cần biết là: ống kính có tiêu cự dài sẽ kéo chủ thể ở xa lại gần, giống như một chiếc kính thiên văn. Ngược lại, ống kính góc rộng rất phù hợp để chụp toàn cảnh rộng lớn, như phong cảnh thiên nhiên hay kiến trúc.

Nếu bạn muốn phóng to một chủ thể ở xa, hãy chọn ống kính tele. Trong khi đó, nếu bạn là nhiếp ảnh gia phong cảnh hoặc kiến trúc, đừng quên mang theo ống kính góc rộng. Còn với thể loại chân dung hay các tình huống chụp đa dụng, một chiếc “Nifty Fifty” (ống 50mm) trong túi là lựa chọn không bao giờ sai.

Cuối cùng, càng chụp nhiều ảnh, bạn sẽ càng hiểu rõ về tiêu cự hơn. Những nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp có thể hình dung rõ ràng sự khác biệt giữa các tiêu cự, ví dụ như 24mm và 35mm, và nhanh chóng chọn được ống kính phù hợp cho bức ảnh sắp chụp. Với sự luyện tập, bạn cũng sẽ đạt được điều đó!

Hãy theo dõi tachtach.vn và Fanpage để biết thêm nhiều kiến thức hay nhé!